Rutynowa kontrola masowo wytwarzanej i importowanej z różnych krajów do Polski i innych krajów Unii Europejskiej żywności nie jest w stanie zapewnić konsumentowi pełnej ochrony przed groźnymi chorobami przenoszonymi przez produkty spożywcze. Choroby te wywoływane są obecnością drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak Salmonella, Camphylobacter, Listeria czy Esterischa Coli, które mogą występować np. w mięsie, nabiale, warzywach, owocach, przyprawach itp. Ostatnio groźnym przykładem możliwości niespodziewanych zakażeń spowodowanych przez żywność są bakterie, które spowodowały w Niemczech zachorowanie ponad 1.000 osób, z których 14 zmarło. Najpewniejszym sposobem zapobiegania nieprzewidzianym skażeniom biologicznym żywności jest higienizacja, inaczej pasteryzacja, czyli całkowita neutralizacja drobnoustrojów chorobotwórczych w żywności. Szeroko stosowana jest np. pasteryzacja termiczna skuteczna w odniesieniu do produktów ciekłych (mleko, soki, piwo), nie mająca jednak zastosowania do żywności stałej.
Najbardziej skuteczna, uniwersalną metodą higienizacji żywności w stanie stałym jest pasteryzacja radiacyjna, Polega ona na poddawaniu żywności kontrolowanemu działaniu promieniowania jonizującego, powodującemu zabijanie drobnoustrojów na zewnątrz i wewnątrz higienizowanego produktu. Metoda została uznana w roku 1984 przez komitet ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Żywności i Rolnictwa (FAO) jako metoda równie bezpieczna jak inne metody pasteryzacji, zupełnie nieszkodliwa dla potencjalnych konsumentów. Żywność poddawana procesowi radiacyjnej pasteryzacji jest bowiem bezpieczna pod względem mikrobiologicznym i toksykologicznym oraz zachowuje swoje wartości odżywcze. Metoda jest np. szeroko stosowana w Stanach Zjednoczonych A.P. ograniczając liczbę przypadków zachorowań i zejść spowodowanych przez drobnoustroje przenoszone przez żywność.
Stacja Radiacyjnego Utrwalania Płodów Rolnych Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej Powiększ zdjęcie
W Polsce od roku 1990 działa Stacja Napromieniowania Płodów Rolnych IChTJ, wyposażona w dwa akceleratory elektronów przystosowane do higienizacji żywności, jednak jej potencjalne możliwości przerobowe nie są w pełni wykorzystywane.
Ustalonym przez światowe gremia międzynarodowe (WHO/FAO) i ujętym w unijnych dyrektywach oraz mającym moc wykonawczą w Polsce Rozporządzeniu Ministra Zdrowia RP, istotnym wymogiem stosowania pasteryzacji radiacyjnej i akceptacji higienizowanych tą metodą produktów na rynku krajowym jest dostępność specjalistycznego laboratorium, umożliwiającego kontrolę takich produktów. Tego typu laboratorium, mające status jednostki akredytowanej, działa w IChTJ od roku 1999, wykonując liczne badania na zlecenie kontrahentów zagranicznych i w mniejszym stopniu krajowych.
Stacja Radiacyjnego Utrwalania Płodów Rolnych Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej Powiększ zdjęcie
W Instytucie od ponad dziesięciu lat prowadzone są badania nad zastosowaniem izotopów stabilnych do kontroli żywności. Głównym kierunkiem prac badawczych i wdrożeń, prowadzonych w Laboratorium Izotopów Stabilnych IChTJ, są metody analizy składu izotopowego żywności w celu ustalenia autentyczności jej pochodzenia. Badania opierają się na identyfikacji charakterystycznych cech izotopowych żywności związanych z miejscem jej pochodzenia i metodą produkcji. Podstawowe źródło identyfikacji to skład izotopowy głównych pierwiastków zawartych w żywności tzn. węgla, azotu i siarki oraz skład izotopowy wody w niej zawartej (tlen i wodór) . W chwili obecnej metody izotopów stabilnych ze względu na ich bezkonkurencyjność w zakresie identyfikacji i kontroli pochodzenia, są przedmiotem legislacji w krajach Unii Europejskiej. Ich przydatność została już wielokrotnie sprawdzona w różnych przypadkach związanych z nielegalnym przepływem żywności przy zafałszowanych dokumentach przewozowych. W okresach zamknięcia pewnych rynków np. w okresie embarga na wołowinę z Wysp Brytyjskich, stwierdzono możliwość identyfikacji izotopowej wołowiny pochodzącej z tego obszaru, w porównaniu z mięsem pochodzącym z innych obszarów świata.. Aktualnie laboratorium posiada wdrożone uznane metody izotopowej kontroli win, miodów i soków (PN – ENV 12140, 12141, 12142, 1307). Prowadzone prace nad zależnością składu izotopowego od pochodzenia: mięsa, jaj i oliwy w niedługim czasie powinny pozwolić na podjęcie kontroli również i tych produktów.
