24 kwietnia 2019 r. zmarł wybitny polski uczony, specjalista w dziedzinie chemii nieorganicznej i radiochemii, profesor dr Sławomir Siekierski, urodzony 1 sierpnia 1926 roku w Warszawie. Chlubną kartę w jego życiu stanowi okres II Wojny Światowej, zapisany działalnością konspiracyjną w szeregach AK i udziałem w Powstaniu Warszawskim, a po wyzwoleniu z obozu jenieckiego - w II Korpusie gen. Andersa we Włoszech.
W roku 1950 Sławomir Siekierski ukończył wyższe studia chemiczne na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie jeszcze w czasie studiów, jako jeden z najbliższych młodych współpracowników słynnego profesora Wiktora Kemuli, rozpoczął pracę na stanowisku asystenta w katedrze Chemii Nieorganicznej. Po obronie pracy doktorskiej w dziedzinie elektrochemii związków kompleksowych został zatrudniony (1956) w żerańskim oddziale nowopowstałego Instytutu Badań Jądrowych w Świerku. W latach 1960-78 pełnił funkcję kierownika Zakładu Radiochemii IBJ. Wcześniej jeszcze odbył staż naukowy o tematyce radiochemicznej u prof. Ławruchiny w Moskwie i w Dubnej, po którym zajął się głównie radiochemicznymi metodami rozdzielania radionuklidów. Zasłynął w świecie naukowym jako twórca metody chromatografii ekstrakcyjnej. Ta znakomita metoda rozdzielania pierwiastków narodziła się w końcu lat 50. niezależnie i niemal jednocześnie w kilku laboratoriach europejskich i natychmiast rozpowszechniła się na całym świecie. Jej zastosowanie do rozdzielania lantanowców pozwoliło Siekierskiemu i współpracownikom zaobserwować i zbadać nieznane wcześniej niewielkie regularne zaburzenia monotoniczności w wartościach współczynników rozdzielenia sąsiadujących ze sobą jonów szeregu lantanowców, które zostały później nazwane efektem podwójnie-podwójnym (lub tetradowym). Odkrycie to pozwoliło zrozumieć, dlaczego niektóre pierwiastki f-elektronowe są do siebie tak bardzo podobne, i wskazało, jak można je zróżnicować, a to z kolei umożliwiło opracowywanie nowych, doskonalszych procedur rozdzielczych.
Chemia pierwiastków f-elektronowych – lantanowców i aktynowców – i problemy związane z ich rozdzielaniem, zwłaszcza metodą ekstrakcji ciecz-ciecz, były największą pasją naukową profesora Siekierskiego. Badając charakter wiązań metal-ligand i wpływ stopnia jego kowalencyjności na własności związków pierwiastków f-elektronowych wyjaśnił on przyczynę t.zw. "wędrówki", czyli zmienności położenia jonów itru i aktynowców w szeregu lantanowców w różnych układach ekstrakcyjnych. Wykorzystując osiągnięcia chemii koordynacyjnej oraz badań nad oddziaływaniami międzycząsteczkowymi w roztworach Profesor sformułował fizykochemiczne podstawy procesów ekstrakcyjnych i opracował oryginalny model ekstrakcji jonów metali, w którym decydującą rolę w procesie podziału utworzonych kompleksów metali odgrywają zmiany struktury ciekłej wody wokół hydrofobowych fragmentów cząsteczki kompleksu. Wyniki tych prac umożliwiły zrozumienie roli rozpuszczalnika i właściwości cząsteczki ekstrahenta w procesach rozdzielania jonów metali, co zostało wykorzystane m.in. w procesie prowadzonym w skali półtechnicznej.
W latach 90. profesor Siekierski rozpoczął badania przyczyn podobieństw i zmienności właściwości chemicznych pierwiastków w układzie okresowym, interpretując je z punktu widzenia struktury elektronowej jonów i promieni jonowych. Prace Profesora i jego współpracowników dotyczyły m.in. wpływu efektów relatywistycznych, które powodowały znaczne zmiany struktur elektronowych pierwiastków najcięższych, na właściwości tych pierwiastków. Ich wyniki umożliwiły przewidywanie właściwości chemicznych niektórych pierwiastków na egzotycznych, nietrwałych stopniach utlenienia i właściwości nowych radiopierwiastków superciężkich o bardzo krótkich okresach połowicznego zaniku. Ta nowatorska interpretacja właściwości pierwiastków chemicznych i periodyczności w układzie okresowym zaowocowała m.in. dwiema monografiami: „Chemia pierwiastków”, Warszawa, 1998; i jej rozszerzoną (we współpracy z J. Burgessem) wersją angielską „Concise Chemistry of the Elements”, Ellis Horwood, 2002.
Profesor Siekierski pełnił szereg ważnych funkcji w polskim naukowym środowisku chemicznym, prowadził wykłady z chemii nieorganicznej dla doktorantów Instytutu Chemii i Techniki Jądrowej, Wydziału Chemii UW oraz dla studentów i doktorantów Szkoły Nauk Ścisłych – wówczas niepaństwowej wyższej uczelni w Warszawie. Wypromował 18 doktorów nauk chemicznych, głównie ówczesnych pracowników Zakładu Radiochemii IBJ/IChTJ, lecz także kilku pracowników wyższych uczelni warszawskich i doktorantów IBJ/IChTJ z zagranicy. Został odznaczony licznymi medalami i orderami, w tym Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Wychowankowie i współpracownicy profesora Siekierskiego z nostalgią wspominają częste z Nim dyskusje na liczne tematy chemiczne, nawet odległe od kierunków Jego głównych zainteresowań, oraz dyskusje na różnorodne tematy filozoficzne. Jesteśmy wdzięczni Profesorowi także za to, że nauczył nas dostrzegać i rozwiązywać zagadki tkwiące w zjawiskach pozornie prostych, że nauczył nas stawiać pytanie „dlaczego?”.
